Landatartasun Berriaren erronkak
Landatartasun Berriaren erronkak
↗ Eragin soziala
2030ean munduko biztanleriaren %60 hiri handietan biziko dela kalkulatzen da. Bistan denez, landa-exodo masibo hori pixkanaka gertatu da XIX. mendearen amaieratik eta industrializaziotik gaur egunera arte, non hiriak lan-aukera eta/edo garapen pertsonalerako espazio gisa aintzatesten diren. Hala ere, hiri-espazioen masifikazioak hainbat arazo ekarri ditu, eta agerian geratu da aukeren bilaketa hori oraindik konpondu ez diren (eta, beraz, areagotu egiten diren) beste erronka batzuek zaintzen dutela, hala nola etxebizitza eskuratzea, konektibitatea edo naturarekiko kontaktua. Testuinguru honetan, polarizazio ukaezina sortu da, non hiri masifikazioa eta landa isolamendua txanpon beraren bi aldeak diren. Biak elkarren mendekoak.
“Landatasun Berriak aurrerapen berriak aprobetxatzea du helburu, eremu emankor hori ikusten jarraitzeko, garapen pertsonalerako eta profesionalerako baliabideak eta aukerak sortzeko gai dena”.
↗ Enkarterri Open Lab bezalako proiektuen bitartez, non bioekonomiatik abiatutako nekazaritzako elikagaien eta basoen berrikuntzarako landa-laborategi bat sortzen dugun Enkarterrin, Bizkaiko eremu despopulatuenetako bat, edo ↗ MIES, non Espainia osoan zehar landa-ekintzailetzako kasuak aurkitzen ditugun, landa-testuinguru berri batean agertzen diren erronka nagusiak ulertu ditugu. Landa- eta hiri-inguruneei berdin eragiten dieten erronkak.
Landatartasun Berria ez da inondik ere landa-eremuetako bizimodua apurtzen duen kontzeptua, eta ez ditu alde batera uzten ingurune horiei lotutako zailtasunak. Kontzeptu horren oinarrian printzipio hau dago: landa-eremuan bizitzea erabakitzen duen edonork ez dio sistematikoki uko egiten bere eskubide-ekitateari. Hori dela eta, erronka berri bat sortu da, maila desberdinetako administrazioak zuzenean interpelatzen dituena, landa-eremuari lotutako beharrak ere kontuan hartuko dituzten legeak sortu, garatu eta ezartzeko.
Rural Proofing kontzeptua “Rural Thinking”arekin konprometitutako erakunde eta instituzioek hartu dute, eta hain zuzen ere, ziurtatu nahi du legeek eta prozesuek ere kontuan hartzen dituztela landa-inguruneen ezaugarri espezifikoak. Helburu nagusia da landa-sektore, -lan eta -biztanleei sistematikoki kalterik ez egitea eremu horietan izango duten eragina aurreikusi ez duten araudien bidez.
dot.en Cives Mundi GKEarekin lankidetzan aritu gara Europako Batasunak finantzatutako Interreg programan. Esparru horretan, Nafarroako Gobernuko agenteek eta Bulgaria, Irlanda eta Estoniako eskualdeetako beste gobernu batzuek elkarrekin lan egin dute ikuspegi berri horren funtsezko aukerak identifikatzeko eta Europan koexistitzen diren landa-eremuko hainbat eragile eta errealitatek elkarrekin sortutako Rural Proofing metodologiaren lehen garapena egiteko. Diseinuan oinarritutako metodologia hori lege bat sortzeko fase guztietara egokitzen da, beharrak identifikatzetik eta prozesu parte-hartzaileak sortzetik hasi eta lege-proiektu berri baten prototipoak egin eta inplementatzeraino. Gainera, fase bakoitzean parte hartu behar duten puntu kritikoak eta funtsezko eragileak jasotzen ditu, eta ziurtatu egiten du landa-errealitate desberdinak kontuan hartuko direla legegintza-prozesuan. Kogenerazio-prozesuan, printzipio hauek identifikatu ditugu gako gisa:
Ikuspegi, xede eta narratiba partekatuak, alderdi interesdun guztiak eta gizarte osoa lerrokatzeko.
Gobernuen eta landa-eremuen arteko komunikazio irekia.
Landa arazoei buruzko kontzientzia sortzea eta arazo horiei aurre egiteko borondate politikoa ziurtatzea.
Arazoak modu integralean konpontzeko ikuspegi holistikoa eta sektore artekoa.
Orientazioa eta metodologiak, koherentzia bermatzeko egiaztapen-zerrenda gisa.
Landa eremuko datan oinarritua, mikro mailatik makro mailara arteko landa ikerketekin.
Lidergoa baliabide onekin eta sailen arteko konexioekin, tokiko eta goi-mailako erakundeen arteko loturak ziurtatuz.
Tokiko, eskualdeko eta estatuko estrategiak ekintza-plan egituratuaren esparruan.
Malgutasuna eta moldagarritasuna denboran zehar, behar aldakorretara egokitzeko.
Ebaluazioari eta esperimentazio azkarrari lehentasuna ematea, eraginak ebaluatzeko eta etengabeko hobekuntza bultzatzeko.
Hiri-ingurunea aukera- eta garapen-eremu bakartzat deskribatzen duen narratibaren bidez, landa-inguruneak sakrifizioaren, deskonexioaren eta aukera-faltaren proiekzio ez-aspirazionala jasan behar izan du. Hori dela eta, landa-inguruneetan jaiotako belaunaldi berriek txikitatik prestatzen dituzte beren exodoak, eta hiri-inguruneetako haurrek gero eta testuinguru lehiakorrago eta prekarizatuago batera mugatzen dute beren garapena. Horregatik, iruditeria hori zabaltzeak landa eremuko ahalduntze eraldatzailea sortzen du bi testuinguruetan.
Argi dago nagusi diren narratiba horiek osatu gabeak izan direla, eta ezkutatu egin dituztela bai hiri-inguruneen defizitak edo “arriskuak”, bai teknologia berrien integrazioari esker landa-inguruneetan eman daitezkeen paradigma aldaketak. Eraldaketa narratibo horren ondorioz, familia-lurralde baten nekazaritza- eta abeltzaintza-ustiapenetik harago goaz, landa-eremuko formula bakar gisa.
— Telelanari esker, zer landa-bizimodu berri sor daitezke?
— Nolakoa izan daiteke gaur egun teknologia berriez baliatzen den nekazari baten bizimodua?
— Landa-turismoko zer eskaera berriri ez zaie erantzuten oraindik?
— Nola aplika daitezke teknologiak berak landa-ingurunean, eta ez alderantziz?
Erronka hori azpiegitura eta zerbitzu-plataforma hobeekin aurreikusi eta konpondu behar zen, biztanleriaren exodoaren erritmo berean. Zalantzarik gabe, logistika hobetuko zen, eta, beraz, hiri- eta landa-erresilientzia, eta biztanle-gune sakabanatuago bat sortuko zen. Ezaugarri horiek dituzten lurraldeetan, hala nola Kantauri isurialdean (Galizia, Asturias, Kantabria, Euskal Autonomia Erkidegoa), bizimoduak hibridoagoak dira hiri-landa-eremuetan, lurralde txikiak direlako eta hiri- eta landa-konektagarritasun hobea dutelako.
Beste ingurune batzuetan interkonektibitate erreal hori falta dela eta, makropolis izatera eboluzionatzen ari diren hiri askok Sprawling izeneko hiri-sakabanaketaren eredua garatu dute; bertan, oso dentsitate txikiko bizileku-auzoak dituzten periferia handiak sortzen dira, eta familia bakarreko etxebizitza isolatuen ereduak errepikatzen dira. Hiria epizentro gisa, zerbitzuak zentralizatzeko nodoa da beti, eta ibilgailu pribatua da lotura nagusia. Kevin Arnold-ek, “Aquellos Maravillosos Años”-eko pertsonaiak, telebistako seriean deskribatzen zuen bezala, ezin hobeto erretratatzen zuen dispertsio periferiko hori Estatu Batuetan “Suburbs” deitzen duten horretan, “hiriaren desabantaila guztiak dituzte, eta landa-eremuaren abantaila bat ere ez, eta alderantziz”. Batez ere, funtsean hiritarra den bizimodu bat beti gainjartzen delako, eta hiriak, eboluzionatzen duen heinean eta biztanleak bereganatzen jarraitzen duen heinean, inguru periferiko atseginago horiek hiriak berak konkistatzea eragiten duelako. Horrela, lehen “landa” sinbolizatzen zuten lursail natural txiki horiek etxebizitza gehiago dira orain.
↗ Yukiko Noritake-ren El Bosque de Los Hermanos, haurrentzako ipuin ilustratua da, non urratsez urrats irudikatzen den konkista-prozesu hori.
Landa-ingurunean ofizioak eta artisau-ekoizpeneko bitartekoak garatu dira, eta belaunaldiz belaunaldi transmititu dira. Hauek, errelebo falta bati aurre egin behar diote orain, eta horregatik, desagertzeko arriskuan daude. Ekoizpen masiboak galera hori produktu modernoagoekin ordezten duela irudi lezake, baina kontua da artisautza, landa-ogibide eta horiei lotutako ezagutza asko, balidatutako eta berraprobetxatu gabeko aukera profesionalak izateaz gain, kultura-ondare ere badirela, herriei produktuak kontsumitzeko subiranotasuna ematen diena (gainera, ingurunearekiko errespetu handiagoa dute). Oraindik ere beharrezkoak dira errementaritza, eskiatzea (ardiei edo ganaduari ilea moztea) edo ziskeroak (egur-ikatza egiten dutenak) bezalako lanbideak, baina, izateari uzten ari direnez, metodo kutsatzaileagoak, ez-eraginkorragoak eta errespetugabeagoak erabiltzen dira. Era berean, oraindik ere beharrezkoak dira landa-ingurunean irabazitako ezagutzak, hala nola nekazaritza-laborantzari, sasoiko produktuei edo ongarriztatzeko metodo tradizionalei buruzkoak, besteak beste. Galera horren aurrean, berriro ere, metodo kutsatzaileagoak, ez-eraginkorragoak eta errespetugabeagoak erabiltzen ditugu.
“Landa eremua mimatzen duten eta baliabide iturri gisa modu iraunkorrean erabiltzen duten lanbide tradizionalak galtzeak espezieak desagertzea ekar dezake. Espezie autoktonoak hazi eta kontserbatzen dituzten eta mendiak babesten dituzten artzainik gabe, gure nekazaritza eta basogintzako biodibertsitatearen parte diren animalia eta landare ugari galduko dira”.
Aurreko erronkak arrastoak ematen ditu oraingo erronka ulertzeko. Landa-eragileen despopulazioak eta desagerpenak erabat aldatzen du lurrarekin dugun harremana.
Egia da naturak ez duela gizakirik behar bere zikloa garatzeko, inguru ex-populatuetan eta jatorrizko ekosistema leheneratzen inbertitu ez den inguruneetan, baina despopulatzeak berekin dakar sasitza handitzea, eta horrek eragin negatiboa du suteen hedapenean, baso-estalkia eta dibertsitate biologikoa murriztuz; izan ere, funtsezko osagaiak dira lurzorua kontserbatzeko, ura erregulatzeko eta klima-aldaketa arintzeko. Efektu bat, lurralde horiei eragiten diena beti lehenik.
