Baliteke 2020ko azken sei hilabeteetan hezkuntzak azken 200 urteetako iraultzarik handiena bizi izana. Aste gutxiren buruan, mundu osoko ikastetxeak eta unibertsitateak itxi ziren, mundua haurrengandik etxeko egongelara esploratzera murriztu genuen, eta ezagutza 50 minutuko konexio birtualetara transferitu genuen. Txertoa jartzeko aurreikusitako datarik gabe eta gizarte-aldaketen zurrunbiloan murgilduta, hezkuntza-sistema osoa birpentsatzeko beharra dugu.

Premiazkoa da haur eta gazteen eskariei erantzutea, parte hartu ahal izateko ingurune seguruak sortzea eta etorkizuneko erronkei aurre egiteko tresnak ematea. Datu demografikoek azken postuan uzten dituzte populazioaren pisuari dagokionez, eta, ondorioz, pisu txikiagoa dute erabaki kolektiboetan. Etorkizuneko soluzioen sorkuntzatik kanpo uzteak nola bizi nahi duten erabaki ahal izatea ukatzea dakar. Beharrezkoa da etorkizuneko teklak aurreiritzirik gabe ukitzea, begiratzea, eta elkarrekin eraikitzea izan daitekeenaren ikuspegi bitxia.

dot.en urteak daramatzagu prestakuntza-ingurune disruptiboetan lanean hainbat zentro eta unibertsitaterekin (Mondragon Team Academy, Basque Culinary Center, Barcelona Activa, Innovasturias, Salamancako Unibertsitatea, Madrilgo Francisco de Vitoria Unibertsitatea, UNICEF; Lanaren Nazioarteko Erakundea…), etorkizuneko belaunaldientzat ezinbestekoak iruditzen zaizkigun trebetasunak garatuz. Pandemiaren egungo egoeraren aurrean, eta aurrean ditugun erronka garrantzitsuak ikusita, gure ustez ikaskuntza-esperientziak diseinatzeko kontuan hartu beharreko ezinbesteko oinarriak direnak partekatu nahi ditugu.

Ekitatea jada ez da aukera bat

Pandemiak areagotu egin du desberdintasunaren arrakala, eta desberdintasun berriak azaleratu ditu. Prestakuntza etxera eramatean, ikaskuntzaren arrakasta are gehiago baldintzatzen dute baldintza soziokulturalek: Interneterako sarbide egokia, ikaskuntza-prozesuan lagunduko dizuten pertsonak edo ingurune egokia, besteak beste.

We are Social eta Hootsuite etxeen ikerketa baten arabera, munduko biztanleen %59k baino ez dute Interneterako sarbidea. Egiturazko oztopoek zeregin (are garrantzitsuagoa) dute ikaslearen garapen kognitiboan. Egoera horren aurrean, Txinak, adibidez, pandemiaren erdian azkar egokitzen jakin zuen, estatuko telebista eskolak telebistaz ematen hasi baitzen, hezkuntza-maila desberdinetan banatuta. Gainera, Huawei eta Alibaba bezalako enpresa teknologikoen laguntzarekin, herrialdeko ikasle guztientzako online formakuntza plataforma bat sortu zen.

Premiazkoa da gizarte gisa konpromiso sendoa hartzea, etorkizuneko belaunaldien prestakuntza ziurtatuko duena, hiri- eta landa-eremuen arteko arrakalak murriztuz eta prestakuntza-formatuetan eta -kanaletan irudimentsuak izanez. Identitate planetarioa sustatuz eta gainerako gizaki guztiei identitate partekatua aitortuz.

Mundua ikasgela

Haur autonomoagoak nahi baditugu, mundu erreala esperimentatu behar dute hartatik ikasteko. Mundutik ikastea haren parte aktibo eginez, kausa-efektu harremanak zuzenean ulertuz eta errealitatea nola aldatu esperimentatzeko aukera emanez. Hain aldakorra den errealitate batean, egokitzeko ahalmena izango da etorkizunerako trebetasun beharrezkoenetako bat. Mundua ikuspegi holistiko eta enpiriko batetik ulertzea, eginez ikasteko oinarriak ereiten dituena.

Datuen arabera, 11 eta 15 urte bitarteko nerabeak dira Youtubeko erabiltzaile aktiboenak, eta tutorialak dira publiko hori gehien erakartzen duten edukiak. Ezagutza praktikoena klik baten bidez aurkitzen duten belaunaldiak dira, tresnak beren beharren neurrira moldatzen dituzte eta berdinen artean ikasten dute. Hezkuntza arautuagoak jakin-mina elikatzen laguntzen duen beste tresna bat bezala ulertu eta hartu behar du ezagutza hori ikasgelatik kanpo. Hezkuntza zabalduaren bidez, etxea, hiria, natura, digitala eta etxea etengabeko tresna gisa erabili behar ditugu, ikaskuntza-esperientziak “osatzeko”, eta ez une edo leku jakin batzuetan ikaskuntza-motak zatitzeko.

Autoezagutza, enpatia eta pentsamendu sistemikoa

Bete beharreko mugarrietan oinarritzen den hezkuntzaren ikuspegi mekanizistatik, garunaren etapa ebolutiboak kontuan hartzen dituen ikuspegira, ikaskuntza erraztuko duten beharrezko estimuluak eskaintzeko. Ikuspegia barnetik kanporantz eramatea, autoezagutzarako tresnak eman ditzan, beteak izateko eta sentipenetik gidatu ahal izateko. Izan ere, autoezagutza horretatik harremanak egin ahal izango dituzte enpatiatik, norberaren eta bestearen aitortzatik.

2014an, Golemanek eta Peter Sengek “Triple Focus: A new approach to education” liburua argitaratu zuten. Liburu horretan, etorkizunean beharko diren trebetasunen ikuspegi bat partekatzen dute. Autoezagutzaz eta enpatiaz gain, arazo konplexuei aurre egiteko eta alderdi bakoitzarekin sentiberak izateko pentsamendu sistemikoa garatzeko beharra aipatzen dute. Pentsamendu sistemiko hori eskuratzeak pentsamendu kritikoaren eta proposiziokoaren garapena erraztuko du.

Lankidetza: Multi taldeak

Gaur egun erredundantea da diziplina anitzen ontasunez hitz egitea, hala ere, unibertsitateetan gainditu gabeko ikasgai handietako bat da. Garrantzitsua da, gainera, “multi” kontzeptua diziplinatik harago eramatea, taldeak osatzeko, non arraza, genero, nazionalitate, klase sozial… aniztasuna jasoko den; izan ere, aniztasun horretatik soilik sortu ahal izango ditugu alde guztiak kontuan hartuko dituzten etorkizuneko konponbideak.

Humberto Maturana biologo txiletarraren hitzetan, "gizakiok, zentzu hertsian, maitasunetik sortzen gara, maitasuna emozio gisa, elkar onartzeko ekintzen domeinua delako, non hizkuntza sortu eta gorde ahal izan zen, gure hominido arbasoen bizimoduari definitzen gaituen bizitzaren osagai gisa gehituz". Horren ondorioz, gizakiok maitasunaren “mendeko” izakiak gara, eta gure eguneroko bizitzaren harmonia biologikorako lankidetza eta sentsualitatea, laztanak eta besteekiko lotura positiboak eta sintonia emozionala behar ditugu, ez lehia eta borroka. Gizakiok maitasunaren mende gaude, eta gaixotu egiten gara maitasuna bizitzako edozein unetan ukatzen zaigunean. (Maturana 1997). Gure harremanen eta lankidetzen kalitatea hobetzea (eremu intimoenetik hasi eta mundu mailako tentsioetaraino) da aurrean dugun erronka garrantzitsuenetako bat.

Etorkizuna, orainerako irudimen iturri

Historiak, iraganean ikasitakoak eta baliozkotutakoak ez ezik, espazio guztia hartzen duen hezkuntza ahalbidetu behar dugu. "Etorkizuneko alfabetatzeak" aukera eman behar die pertsonei (bereziki, gazteei) mundua osoago balioesteko eta, horrela, sortzen ari den etorkizuna oraina berritzeko erabiltzeko. Urrats bat eman behar da konplexutasuna integratzeko gizakiak zer esan nahi duen ulertzeko.

Gainera, eta STEAM (Science, Technology, Engineering, Art & Math) gaitasunetan gero eta indar handiagoa izan arren, uste dugu diziplina horiek irudimenetik aktibatu behar direla, non sormenak, hobetzeko nahiak eta maitasunak gure ekintza eta erabaki partekatuak aktibatuko dituzten. Irudimena da, oraindik ere, aldaketarako eragile izateko dugun ahalmenik handiena. Izan ere, 2019ko abenduan, Parisen, UNESCOk Gerokoen Alfabetatze Diseinurako lehen Foro Globala (Futures Literacy) egin zuen, eta bertan kokatzen da ekimena, etorkizun inklusiboago eta anitzago bat sortzeko ahalegin gisa.

Ukaezina da pandemiak itzal luzea izango duela etorkizunari buruz hartuko diren erabakietan. Hala ere, garrantzitsua da begirada zabaltzea eta biharko mundurako gaurko agendak eraikitzen dituzten ahotsak entzuteko espazioak sortzea. dot.en The Future Game diseinatu dugu, ikaskuntza gamifikatuko esperientzia bat, non gazte ausartek mende honetako joera eta erronka garrantzitsuenak esploratzen dituzten, beren ingurunean eragina izango duten etorkizun berriaren ikuspegi eta prototipoak sortzeko. Etorkizuna lehen pertsonan jolastu nahi dugun jokoa da, bazatoz?